Ter gelegenheid van de officiële opening van de tentoonstelling ‘Mokum, de biografie van Joods Amsterdam’ in De Nieuwe Kerk, had ik op donderdag 23 oktober jl. de bijzondere eer het boek ‘Geschiedenis der Joden’ te overhandigen aan burgemeester Femke Halsema. Deze tentoonstelling, georganiseerd in samenwerking met het Joods Cultureel Kwartier, vormt het slotstuk van de viering van 750 jaar Amsterdam. Ze vertelt het verhaal van de stad aan de hand van haar Joodse geschiedenis: van de eerste vluchtelingen in de zestiende eeuw tot de bloeiende, diverse gemeenschappen van nu. Een geschiedenis vol hoop, doorzettingsvermogen, integratie, geloof en tragiek – en van mensen die Amsterdam blijvend hebben gevormd.
Soms wordt geschiedenis tastbaar in iets ogenschijnlijk kleins – een boekje, vergeeld door de tijd, waarin een heel mensenleven besloten ligt. Onder de vele verhalen die Mokum belicht, bevindt zich dat van Barend de Jongh. In mijn collectie bevond zich een klein, eenvoudig boekje met een ingeplakt ‘Blijk van Tevredenheid’. Het document vermeldt dat het in 1911 werd uitgereikt aan Barend, leerling van de Nederlandse Israëlitische School te Amsterdam, als prijs voor vlijt en goed gedrag. Een jongen vol belofte, erkend om zijn inzet en karakter – een tastbare herinnering aan een tijd waarin toewijding en goed gedrag met trots werden beloond.
De geschiedenis nam echter een andere wending. Barend de Jongh en zijn hele familie werden slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Zijn naam staat vermeld op het Holocaustmonument – een stille getuige van levens die hadden kunnen bloeien. Het boekje dat Barend ooit ontving, is daardoor meer geworden dan een eenvoudig object: het is een erfstuk, een stille drager van herinnering en verlies, maar ook van erkenning en menselijkheid.
Het overhandigen van dit boek aan de burgemeester was dan ook meer dan een symbolisch gebaar. Het is een eerbetoon aan Barend de Jongh, aan zijn familie en aan alle Joodse Amsterdammers wier verhalen onlosmakelijk met de stad zijn verweven. Door dit erfstuk een plaats te geven binnen de context van Mokum keert zijn naam terug in het collectieve geheugen – waar zij thuishoort.
Burgemeester Halsema sprak de toezegging uit dat dit bijzondere boekje zal worden gekoesterd en een waardige plaats zal krijgen, mogelijk binnen de collectie van het Nationaal Holocaustmuseum. Daarmee blijft het niet slechts een herinnering, maar wordt het een levend symbool van herdenken – een klein boek dat de stem van één jongen draagt, maar dat spreekt voor zovelen.
Barend de Jongh, wie roept zijn naam nog?
In De Nieuwe Kerk klonk zijn naam opnieuw, met eerbied, met dankbaarheid, en met de belofte dat hij – en allen die met hem verdwenen – niet worden vergeten.
Martin Paus
