Op de eerste zondag van oktober, tijdens de culturele manifestatie Glasrijk Tubbergen, klonken in Tubbergen niet alleen de stemmen van kunst en glas, maar ook de klanken van herinnering. In een indrukwekkend concert in 't Oale Roadhoes bracht de Dr. Schaepmanharmonie een muzikaal eerbetoon aan 80 jaar bevrijding én aan de blijvende waarde van vrijheid.
Onder leiding van Stefan Blaak verzorgde het orkest een muzikaal programma, met werken als Soldaat van Oranje, Dunkirk, Braveheart en Band of Brothers. Ook de slagwerkgroep, onder leiding van Jaap Hazewinkel, liet zich horen met energieke stukken als Rockmarch, Lumi-D, Orient Express en Groove d’Afrique.
De Harmonie bood een programma dat niet alleen herinnerde aan de oorlogsjaren, maar ook opriep tot reflectie op de betekenis van vrijheid in onze eigen tijd.
Als spreker leverde ik een bijdrage met een verhaal dat (nog) niet in onze geschiedenisboeken te vinden is: de bijzondere band tussen Tubbergen en de Limburgse gemeente Mook en Middelaar. Een grotendeels vergeten hoofdstuk én juist daarom de moeite waard om te belichten.
Een vergeten hoofdstuk
Mook en Middelaar had zwaar geleden onder het oorlogsgeweld, met name in de laatste maanden; de frontlinie liep dwars door het gebied. In Middelaar stond bijna geen huis meer overeind. Ook de kerk, het kloppend hart van het dorp, was verwoest. De bewoners waren gevlucht en keerden terug naar puin, niet naar hun thuis.
In oktober 1945 adopteerde de gemeente Tubbergen het zwaar getroffen Mook en Middelaar. Het plaatselijke comité HARK (HulpActie Rode Kruis) liet er geen gras over groeien: binnen veertien dagen vertrok de eerste zending met meubilair en textiel richting de noodlijdende gemeenschap. En het bleef niet bij die ene levering - bijna wekelijks volgden nieuwe transporten, met huisraad én zelfs zo’n 140 varkens.
In augustus had het comité bovendien de pastoors en dominee van Tubbergen gevraagd om tijdens hun zondagse preek een oproep vanaf de kansel te doen: men werd aangemoedigd om landbouwwerktuigen in te zamelen voor Mook en Middelaar.
Vriendschap in tijden van nood
Zo kwam vanuit Tubbergen een golf van solidariteit op gang die diepe indruk maakte. Als dank voerde het toneelgezelschap van Middelaar in 1946 uitvoeringen op in Tubbergen en ook die Limburgse voetbalclub maakte de reis naar Twente. Zowel toneel, voetbal als ook muziek vormden bruggen tussen de twee gemeenschappen. Ze vonden elkaar in een tijd van wederopbouw en kwetsbaarheid.
Bij de eerste steenlegging in 1948 van de nieuwe kerk in Middelaar was een delegatie uit Tubbergen aanwezig. Evenals drie jaar later bij de officiële opening. Daarbij klonk muziek als symbool van verbondenheid en dankbaarheid.
In de jaren na de oorlog bloeiden de uitwisselingen steeds opnieuw op. Zo hield de Schaepmanharmonie in 1950 haar jaarvergadering in café Brokelman. De notulen zijn eenvoudig van toon: de kas sluit met een klein overschot, bestuursleden worden herkozen, en er wordt afgesproken om Mook en Middelaar een tegenbezoek te brengen. Geen grote woorden, maar het laat zien hoe het leven weer op gang kwam.
Ook in 1951 en 1952 kreeg die verbondenheid een vervolg. In het laatstgenoemde jaar was er een voetbalwedstrijd tegen TVC, trok een fanfare spelend door de straten, en in Hotel Kemperink werd een toneelstuk opgevoerd. Stuk voor stuk uitingen van een warme relatie, geboren uit nood en versterkt door wederzijds respect.
Op 15 maart 1954 schreef de burgemeester van Mook en Middelaar een brief aan burgemeester Kolenbrander van Tubbergen. Daarin staat onder meer:
"Van deze gelegenheid maak ik gaarne gebruik om U namens alle inwoners mijn oprechte dank te betuigen voor de daadwerkelijke en royale hulp welke Tubbergen aan haar zwaar getroffen zustergemeente in de afgelopen jaren geboden heeft. U kunt er van verzekerd zijn dat deze hulp steeds in dankbare herinnering zal blijven voortleven."
Nu ja, herinneringen vervagen en daarom zijn werken als Oorlog en vriendschap van Ad van Liempt zo belangrijk. Dit boek brengt vergeten geschiedenissen onder de aandacht; verhalen van solidariteit, veerkracht en menselijkheid die juist vandaag de dag betekenisvol zijn.
Slotgedachte
Mijn bijdrage aan dit schitterende concert eindigde met de gedachte dat het vaak gewone mensen zijn die – in ongewone tijden – tot buitengewone daden in staat blijken te zijn. En muziek is dan meer dan een kunstvorm: zij is een stem van herinnering, een brug naar het verleden, en bovenal een kracht die mensen met elkaar verbindt.
Martin Paus
